گاهی گفته می‌شود ژلاتینی که از استخوان حیوانات تهیه می‌شود غضروف‌ساز است و گاهی هم از مضرات آن می‌گویند. هرچه هست کاربردهای وسیع ژلاتین در صنایع مختلف آن را به یک ماده بااهمیت تبدیل کرده است. شاید ندانید که پوکه کپسول‌های دارویی از ژلاتین تهیه می‌شود یا خیلی از چسب‌ها ژلاتین دارند. اما پرکاربردترین محل مصرف ژلاتین در صنایع غذایی است.

ژلاتین چیست؟

ژلاتین یک ماده پروتئینی است که از هیدرولیز کلاژنی که در پوست، استخوان و بافت پیوندی حیوانات وجود دارد، تهیه می‌شود. این مواد در آب جوش حل می‌شوند و تولید ژلاتین می‌کنند. حالا که ژلاتین در دسرها حدود ۸ تا ۱۰درصد از وزن خشک آن و در شیرینی‌ها دو تا سه درصد از وزن خشک شیرینی را تشکیل می‌دهد، بهتر است با خواص و انواع آن بیشتر آشنا شویم.

ژلاتین پروتئین دارد

ژلاتین ماده‌ای جامد، ترد، شفاف و البته بی‌بو و بی‌مزه است. این ماده فاقد قند، چربی و مواد افزودنی است. جدول زیر ترکیبات کلی ژلاتین را مشخص می‌کند:
پروتئین: ۹۰-۸۴ درصد
نمک معدنی: ۲-۱ درصد
آب: ۱۵ – ۸ درصد

پروتئین‌های ژلاتین به‌طور عمده متشکل از اسید آمینه‌های گلایسین و پرولین است که بسیاری از افراد به میزان لازم آنها را مصرف نمی‌کنند، درحالی‌که این اسیدهای آمینه نه‌تنها برای پوست، مو و ناخن مفید است بلکه باعث عملکرد مطلوب سیستم ایمنی می‌شود.

پودر و ورقه ژلاتین چه فرقی دارد؟

هر دو اینها از کلاژن حیوانات تهیه شده‌اند. پودر ژلاتین، ژلاتینی است که خشک شده و به دانه‌های ریز تبدیل شده و مزیت آن پراکندگی یکنواخت آن در ظرف است. ورقه‌های ژلاتین هم، ژلاتینی است که

روی ورقه  خشک شده است. تنها تفاوتی که بین ورقه‌ ژلاتین و پودر آن می‌توان قائل شد این است که استفاده از ورقه‌های ژلاتین محصول نهایی را روشن‌تر و شفاف‌تر می‌کند. از نظر خواص غذایی بین پودر ژلاتین و ورقه آن نمی‌توان تفاوتی قائل شد.

این‌طور به نظر می‌رسد که یک قاشق غذاخوری پودر ژلاتین معادل چهار ورق ژلاتین است اما این میزان در کشورهای مختلف تولیدکننده ممکن است متفاوت باشد. بنابراین هنگام خرید باید حتما به کشور سازنده توجه داشته باشید تا در محصول نهایی اشکالی ایجاد نشود.

آشنایی با خواص و مضرات ژله ، ژلاتین و پاستیل / www.7ganj.ir

انواع ژلاتین کدام است؟

ژلاتینی که در صنایع غذایی استفاده می‌شود از هیدرولیز جزئی کلاژن حاصل از پوست، بافت همبند و استخوان‌های حیوانات است. ژلاتین براساس نوع فرآوری و ماده خام اولیه به نوع A و B طبقه‌بندی می‌شود. ژلاتین نوع A به روش اسیدی عمل‌آوری می‌شود و مواد اولیه خام آن پوست و استخوان حیوانات است. ژلاتین نوع B به روش قلیایی عمل‌آوری می‌شود و مواد اولیه آن استخوان و پوست است. غلظت ژلاتین نوع A نسبت به ژلاتین نوع B کمتر است.

ژلاتین گیاهی نداریم

حتما شنیده‌اید که به بسیاری از گیاهخواران توصیه می‌شود از ژلاتین گیاهی استفاده کنند درحالی‌که ژلاتین تنها از حیوانات به دست می‌آید و به هیچ عنوان منشا گیاهی ندارد اما آگار (نوعی جلبک) و پکتین (کربوهیدرات گیاهی) از جمله ترکیباتی هستند که می‌توان جایگزین ژلاتین کرد. پکتین یک پلیمر اشتقاقی قندی- اسیدی است که از ساختار‌های ژلاتینی گیاهی موجود در میوه و سبزی به دست می‌آید.

بهترین غذا برای معده‌های حساس

یکی از مهم‌ترین خصوصیات ژلاتین این است که در آن نه قند وجود دارد و نه چربی. این ماده خاصیت هضم بسیار بالایی دارد و با وجود انرژی کم در بسیاری از رژیم‌های لاغری استفاده می‌شود. برخی فکر می‌کنند  ژلاتین یک نوع افزودنی است درحالی‌که ژلاتین خودش نوعی ماده غذایی است و در دسته افزودنی‌ها قرار نمی‌گیرد. ژلاتین به سرعت جذب ‌شده و اسیدآمینه لازم برای سوخت و ساز را فراهم می‌کند.

ژلاتین پاستیل از چیست؟

ژلاتین پاستیل هم از پوست و استخوان حیوانات مختلف مانند گاو و حتی ماهی تهیه  می‌شود اما اگر بخواهیم تفاوت آن را با ژلاتین ژله بدانیم، باید گفت پاستیل از ژلاتین‌های با قدرت بیشتر تهیه می‌شود و به همین دلیل حالت جویدنی و سفت دارد اما ژلاتین ژله درجه متوسط دارد و برای همین شل‌تر است. برای اینکه پاستیلی که ژلاتین در آن استفاده شده، ارزش غذایی مطلوبی داشته باشد لازم است این ژلاتین به روش صحیح از استخوان گاو استخراج شود که یکی از بهترین روش‌های استخراج ژلاتین از استخوان گاو، روش آنزیمی است.

آبمیوه ژلاتینی

ژلاتین در نان و خمیرها باعث تقویت پروتئین آرد و افزایش الاستیسیته آن شده و مصرف نمک را کم می‌کند. استفاده از ژلاتین در آبمیوه‌ها و نوشیدنی‌ها هم موجب ایجاد شفافیت و از بین رفتن کدری آبمیوه می‌شود. در مصارف لبنی، ژلاتین به عنوان قوام‌دهنده و سفت‌کننده محصولاتی مانند ماست و پنیر خامه‌ای عمل می‌کند. در صنعت گوشت و غذاهای آماده هم ژلاتین نقش غلظت‌دهندگی داشته و با کاهش آب در دسترس میکروارگانیسم‌ها سلامت گوشت را تامین می‌کند. در محصولات گوشتی، ژلاتین با غلظت یک تا پنج درصد به آن اضافه می‌شود تا به نگهداری آب طبیعی‌اش کمک کند.

ژلاتین با استخوان چه می‌کند؟

ژلاتین به چسب استخوان معروف است. گفته می‌شود ژلاتین موجود در ژله‌ها، دردهای مفصلی را کاهش می‌دهد و  می‌تواند در پیشگیری از پوکی استخوان کمک کند. کلاژن به طور مستقیم اثرات ضدالتهابی داشته و اثر مستقیم روی بافت مفاصل دارد. با بررسی دریافت ژلاتین و تاثیر آن روی استخوان این نتیجه به دست آمد که ژلاتین می‌تواند تاثیرات متفاوتی روی چگالی استخوان و وزن بدن داشته باشد. این تاثیر بیشتر روی استخوان ران دیده شده است.

در مطالعات دیگر نشان داده شد که تزریق ژلاتین، کلسیم موجود در گردش خون را بالا می‌برد که نشان می‌دهد استخوان در حال ساخت است. همچنین در سوءتغذیه پروتئین که وزن استخوان کاهش می‌یابد و موجب شکستگی می‌شود میزان مواد معدنی و چگالی استخوان ران با دریافت ژلاتین بیشتر می‌شود.

هضم غذا را راحت می‌کند

ژلاتین می‌تواند با افزایش قدرت گوارش یک پوشش مخاطی سالم در معده ایجاد کند. گلایسین موجود در ژلاتین می‌تواند با افزایش اسید هیروکلوریک در معده به هضم و جذب مواد مغذی مورد نیاز کمک کند.

سوپ‌های حاوی ژلاتین یکی از رژیم‌های غذایی مهم برای افرادی است که مشکلات گوارشی دارند. همچنین ادعا شده است که ژلاتین، التهاب روده افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر را از طریق ایجاد یک لایه پوشاننده کاهش می‌دهد.

بهترین خوراکی برای سالمندان

تخم‌مرغ و گوشت حاوی اسید‌آمینه‌ای به نام متیونین هستند که باعث افزایش هموسیستئین در خون می‌شود و نیاز ما به مواد مغذی خنثی‌کننده هموسیستئین مانند فولات، ویتامین۱۲ B و۶ B را افزایش می‌دهد.

افزایش هموسیستئین در خون با خطر بیماری‌های جدی مانند سکته مغزی، سکته قلبی و بیماری‌های روانی همراه خواهد بود. افرادی که مقدار زیادی پروتئین حیوانی مصرف می‌کنند نیاز به گلایسین دارند  اما از سوی دیگر برای ایجاد تعادل باید اسیدآمینه دیگری وارد عمل شود که متیونین است و طبعا ژلاتین این کار را می‌کند.

چطور ژله را مغذی تر کنیم؟

اول اینکه پودرهای ژله خودشان به اندازه کافی شکر دارند و نیازی به افزودن این کربوهیدرات ساده و مضر به آنها وجود ندارد. دوم اینکه برای بالا بردن ارزش تغذیه ای ژله ها، می توانید انواع میوه های دلخواه را قبل از بستن آنها اضافه کنید.

فقط حواستان باشد که کیوی، آناناس، انجیر و انبه در ژله آب می اندازند و باعث می شوند ژله نبندد.

مرکبات مختلف مانند پرتقال و نارنگی هم باید با پوست نازک رویی شان به ژله ها اضافه بشوند تا آب نیندازند.

از قرار دادن انواع پاستیل روی ژله های نیمه بسته هم خودداری کنید چون این کار باعث آب شدن سطح زیرین پاستیل و شل شدن سطح رویی ژله شما خواهد شد.

اگر فرزند بدغذایی دارید یا لاغر هستید، می توانید به جای یک لیوان آب سرد، یک لیوان بستنی وانیلی به پودر ژله ای که در آب گرم حل شده است اضافه کنید. به این ترتیب، می توانید کالری و ارزش تغذیه ای ژله را تاحد زیادی بالا ببرید.

مصرف ژله در بارداری:

مادران باردار در کنار استفاده از هر ۵ گروه غذایی میتوانند از مقدار کمی چربی (کره,خامه,روغن گیاهی و…)و شیرینی (ژله ,عسل ,مربا و…)استفاده نماید.

 فواید ژله برای پوست و مو:

ژله حاوی آمینواسیدهای طبیعی است که برای پوست و سایر بافت‌های بدن مفید است

ژله منبع غنی از اسیدفولیک است و مصرف ژله برای سلامت مو و جلوگیری از نازک شدن مو بسیار مفید است

فواید ژله در درمان افسردگی:

به دلیل داشتن ویتامین B برای افرادی که از افسردگی رنج می‌برند، مفید است.

مصرف ژله در کلسترول بالا و رژیم های لاغری:

ژله چاق کننده نیست و در تهیه آن از مقدار کمی شکر استفاده می‌شود که ضرر چندانی برای بدن ندارد.

همچنین به کاهش کلسترول خون نیز کمک می‌کند.

توصیه های مهم:

پروتئین پاستیل را جایگزین نکنید

درست است که ژلاتین می‌تواند در تحکیم استخوان، غضروف‌سازی و تامین ویتامین‌های مورد نیاز بدن موثر باشد اما این دلیل نمی‌شود که اگر کودک‌تان بدغذاست و میلی به خوردن غذاهای مقوی ندارد، ژله یا پاستیل میوه‌ای را جایگزین مواد مورد نیاز بدن او کنید.

نوع پروتئینی که در ژلاتین وجود دارد بسیار کمتر از پروتئین گوشت، شیر و تخم‌مرغ است و بسیاری از اسیدهای آمینه ضروری را ندارد، بنابراین پروتئینی است که نسبت به سایر پروتئین‌ها ارزش غذایی پایینی دارد و منبع کافی و کاملی برای تامین کلسیم و سایر ریز‌مغذی‌های مورد نیاز بدن نیست. طعم‌های میوه‌ای، نوشابه‌ای و … پاستیل‌ها فقط و فقط به دلیل اسانس و طعم‌دهنده‌های مصنوعی است و هیچ فرقی بین پاستیل نوشابه‌ای و میوه‌ای وجود ندارد.

طبیعی درست کنید

اگر دوست دارید ژلاتین خالص و طبیعی به بدن‌تان برسانید، می‌توانید آن را از جوشاندن استخوان قلم گاو استخراج و در غذاهای مختلف‌تان مصرف کنید.

نکته: به طور کلی، خواص ژله از ژلاتین موجود در آن حاصل می شود و هیچ کدام از ژله ها از نظر ارزش غذایی بر دیگری برتری ندارند زیرا این طعم و رنگ های متفاوت، ناشی از به کار بردن رنگ های مصنوعی و اسانس های مختلف در تهیه این محصولات است و ربطی به خواص میوه های طبیعی ندارد.

هشدارها و مضرات:

تا حرف ژلاتین می‌شود همه یاد ژله می‌افتند و خواصی که برای استخوان‌سازی دارد. ظاهرا ژله حاوی کلسیم، ‌آهن،‌ سدیم و پتاسیم است  و منبع خوبی برای تامین ریزمغذی‌ها محسوب می‌شود. اما پودر ژله‌های آماده‌ حاوی مقداری شکر، ‌رنگ و اسانس هستند و به همین دلیل در تهیه آنها باید دقت کنید.

مصرف بی رویه پاستیل به خاطر وجود رنگ و شکر و دیگر مواد افزودنی می تواند اشتها را کور کرده و موجب سوء تغذیه شود.

اگر خواستید با پودرهای آماده، ژله درست کنید به هیچ وجه به آن شکر اضافه نکنید.

حواس‌تان باشد ژله برای کودکان زیر سه سال ممنوع است.

والدین باید مانع مصرف زیاد این ماده غذایی در کودکان خود بویژه پیش از غذای اصلی شوند؛ چرا که ژله میل به غذا را کاهش می‌دهد.

ضمن آنکه افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا مشکلات گوارشی حاد هم بهتر است در مورد خوردن ژله احتیاط کنند.

همچنین مصرف ژله های آماده در افراد مبتلا به بیش فعالی و دیابت نیز توصیه نمی شود.

ارزش غذایی ژله بالا نیست و نباید جایگزین وعده‌های اصلی غذا باشد و معمولا از آن‌ به عنوان دسر و میان وعده استفاده می‌شود.

در صورتی که مصرف ژله تنها در مهمانی‌ها، موردی و هفته‌ای یکی – دو بار باشد، مشکلی ندارد. اما اگر مصرف این ماده غذایی عادت شود، جای بخشی از وعده‌های غذا را خواهد گرفت و منجر به کم اشتهایی خواهد شد.

ژله‏ های آماده موجود در بازار که با رنگ‏ها و طعم ‏های مختلف عرضه می ‏شوند، از نظر تغذیه ‏ای مناسب کودکان نیستند زیرا در بروز حساسیت در آنها نقش دارند و ممکن است در برخی از بچه‌ها که زمینه آلرژی دارند، باعث بروز حساسیت به صورت خس‌خس سینه یا کهیر شوند.